"Ik zie staand werken wel zitten"
Een onderzoek naar de effecten van zit/sta tafels op welzijn en productiviteit.

Aan het einde van de 19^e eeuw was het gebruikelijk dat de klerken de gehele dag achter hun lessenaars stonden. Begin vorige eeuw werden de lessenaars en tafels voorzien van een voetensteun en een hoge kruk of een verhoogde stoel, waardoor afwisseling van zitten en staan mogelijk werd. Voor normale kantoortaken verdween deze mogelijkheid al snel, met als uitzondering de, ook toen al hoogteverstelbare tekentafels.

In Skandinavische landen werd het gebruik van zit/sta tafels voor kantoorwerkzaamheden, met name beeldschermwerk, al ruim tien jaar geleden nieuw leven ingeblazen, maar in ons land bleef de toepassing tot voor kort nog beperkt. Een enthousiaste projectleider van  de afdeling Klantenservice Mobiele Communicatie (KMC) van KPN Telecom zag wel iets in deze filosofie en startte medio 1999 een kleinschalig vooronderzoek naar de effecten van het werken aan zit/sta tafels. De resultaten hiervan waren zeer positief. Daarom werd voorgesteld om bij de voorgenomen verhuizing naar een andere locatie zit/sta tafels aan te schaffen. Dit werd toegestaan, onder voorwaarde dat het effect van de afwisseling tussen zitten en staan op welzijn, productiviteit en ziekteverzuim diepgaander zou worden onderzocht. Door ArboNed is een vragenlijstonderzoek gehouden onder de medewerkers van deze afdeling.

De resultaten van dit onderzoek geven aan dat een grote meerderheid van de medewerkers de afwisseling van staan en zitten plezierig vindt en dat de periode die men staat  een kwartier tot een half uur duurt, verdeeld over één tot vier keer per dag. Praktisch alle gezondheidsklachten (behalve hoofdpijn) zijn verminderd. Dit geldt het sterkst voor rugklachten, been/voetklachten en vermoeidheid. Er is (nog) geen significante invloed gevonden op het ziekteverzuim.

De betreffende afdeling van KMC verhuisde medio juli 2000 naar een andere locatie in Groningen. Dit nieuwe kantoor is geheel ingericht volgens de huidige stand van de ergonomie. Bovendien  worden er “flat-screen” beeldschermen toegepast. De tafels zijn geclusterd in groepen van zes, in een stervorm, gescheiden door panelen. De gemiddelde grootte van de groep gedurende het onderzoek bedroeg ca. 90 personen, ¼ ervan bestond uit mannen, ¾ uit vrouwen. Door middel van een nulmeting in de oude situatie en een tweede meting (na ruim een half jaar) in de nieuwe situatie, is het werken in de nieuwe ruimte in het algemeen en aan de zit/sta tafels in het bijzonder, geëvalueerd. Het onderzoek vond plaats door middel van uitgebreide vragenlijsten. In dit artikel zal alleen worden ingegaan op het deelonderzoek naar de beleving van het werken aan zit/sta tafels. Voor de statistici onder ons: de respons bij de eerste meting (juli 2000) was ca. 50%, bij de tweede meting (februari 2001) was deze ca. 86%. Separaat is een ziekteverzuimanalyse uitgevoerd.

1.  Frequentie en periode van staan

De eerste vraag was of men de afwisseling van zitten en staan plezierig vond. Een overgrote meerderheid, 96%, was het met deze stelling eens. Op de vraag hoeveel keer per dag men staat antwoord 10% dat ze nooit staan, 56% van de medewerkers staat gedurende 1 tot 2 keer per dag, 27% staat 2 tot 4 keer per dag en 4% staat  4 tot 6 keer per dag. Eén medewerker staat zelfs meer dan 6 keer per dag.

Hoe lang staat men per keer? Ca. de helft van de medewerkers, 49%, staat per keer gedurende een periode tot 15 min, 38% staat gedurende een kwartier en een half uur, 13% staat tussen een half uur en een uur.

Om bovenstaande inschattingen op hun betrouwbaarheid te toetsen is er ook gevraagd hoeveel procent van de tijd (dienst van 8 uur) men denkt te staan. Aangegeven wordt dat 54% van de medewerkers gedurende 10% van de tijd staat, 29% staat 10% tot 20% van de tijd en 16% staat 20% tot 40% van de tijd. Door de gegevens d.m.v. kruistabellen met elkaar te vergelijken kon worden vastgesteld dat ze redelijk betrouwbaar zijn.

Een grote meerderheid van de medewerkers  vindt afwisseling van staan en zitten plezierig en staat gedurende een periode van een kwartier tot een half uur, verdeeld over één tot vier keer per dag.

2.  Invloed op prestaties en welbevinden

Van de medewerkers is 63% van mening dat de afwisseling zitten/staan bevorderlijk is voor de prestaties, en 84% vindt het bevorderlijk voor het welbevinden.

3.  Invloed op lichamelijke klachten

Ca. een kwart tot een derde van de medewerkers geeft aan lichamelijke klachten te hebben, vooral aan het bewegingsapparaat. Deze leiden niet direct tot ziekteverzuim, maar ze kunnen wel leiden tot prestatievermindering. Gevraagd is of deze klachten als gevolg van de afwisseling zitten/staan zijn verminderd, gelijk gebleven of toegenomen. 

• Van de medewerkers met nekklachten (29,7%) geeft 10,9% aan dat deze zijn verminderd

• Van de medewerkers met rugklachten (36,9%) geeft 16,9% aan dat deze zijn verminderd

• Van de medewerkers met schouderklachten (26,6%) geeft 9,4% aan dat deze zijn verminderd

• Van de medewerkers met arm/polsklachten (21,9%) geeft 7,8% aan dat deze zijn verminderd

• Van de medewerkers met been/voetklachten (25%) geeft 18,8% aan dat deze zijn verminderd

• Van de medewerkers met hoofdpijnklachten (26,6%) geeft 3,1% aan dat deze zijn verminderd

• Van de medewerkers met vermoeidheidsklachten (28,8%) geeft 15,2% aan dat deze zijn verminderd

Praktisch alle klachten (behalve hoofdpijn) zijn verminderd. Dit geldt het sterkst voor rugklachten, been/voetklachten en vermoeidheid.

4.  Invloed op het ziekteverzuim

Om de invloed van het werken met zit/sta tafels op het ziekteverzuim te evalueren is er een verzuimanalyse uitgevoerd over de periode januari 2000 tot en met juli 2000 (voor de verhuizing) en van juli 2000 tot februari 2001 (na de verhuizing.)

Gebleken is dat er (nog) geen significante verschillen zijn in het verzuim in de periode voor en na de introductie van de zit/sta tafels. Storende factoren zijn onder meer: de korte analyseperiode, het grote personeelsverloop en een hoog verzuimpercentage als gevolg van psychische aandoeningen. Bovendien is het ziekteverzuim als gevolg van klachten aan het bewegingsapparaat laag, minder dan 1%.

Naar aanleiding van de positieve resultaten van dit onderzoek heeft KPN Telecom besloten om naast de “klassieke” bureaus ook zit/sta tafels in het meubelassortiment op te nemen.

Op dit moment worden vijftien zit/sta tafels van tien leveranciers onderzocht op hun ergonomische en (gebruiks)technische merites, waarbij overigens ook de prijs/prestatie verhouding een niet onbelangrijke rol speelt. Er zullen twee leveranciers worden geselecteerd.

Rindert Vellinga

07-08-2001

www.staand-werken.nl